"(...) Rok 1863 stoi na przełomie naszych dziejów; stara Polska umiera – nowa się rodzi. (...)" - tak o powstaniu styczniowym mówił marszałek Józef Piłsudski w roku 1924.

22 stycznia 1863 roku Komitet Centralny Narodowy wydał manifest, wzywając do walki przeciw Imperium Rosyjskiemu wszystkich mieszkańców przedrozbiorowej Rzeczpospolitej. Napisany przez poetkę Marię Ilnicką, przewidywał powstanie niepodległego państwa, równość obywatelską oraz uwłaszczenie polskiego chłopa.

Wieloletnie przygotowania w atmosferze porażki Rosji w wojnie krymskiej przyczyniły się do aktywnej polityki patriotycznej, która choć podzielona między frakcjami "Białych" i "Czerwonych", zainicjowała najdłużej trwający, zbrojny zryw narodowy przeciwko rosyjskiemu zaborcy.

Krwawo stłumiona manifestacja i stan wojenny w roku 1861 oraz represje polityczne skonsolidowały naród polski, lecz czarę przelała mająca rozbić organizacje konspiracyjne branka do carskiego wojska. Nocą z 22 na 23 stycznia 1863 roku polscy patrioci zaatakowali rosyjskie garnizony w 17 miastach Królestwa Polskiego, rozpoczynając tym samym najdłuższe z naszych powstań narodowych.

Po początkowych sukcesach, walka rozgorzała także na ziemiach byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego oraz na Rusi. Powstanie wsparła większość polskiego społeczeństwa wszystkich zaborów, a także organizacje polonijne na zachodnie Europy. Przez niemal dwa lata głównie partyzanckich walk przez oddziały przewinęło się 200 tysięcy ochotników, w tym Ukraińcy, Włosi, Francuzi, Czesi, a nawet sami Rosjanie.

Car Aleksander II Romanow do walki z powstaniem zmuszony był zmobilizować niemal wszystkie siły zbrojne Imperium, czyli ponad 400 tysięcy żołnierzy. W ciągu nierównej walki stoczono blisko 1200 bitew i potyczek. Ostatnią batalię stoczono 12 października 1864 roku pod Poniewieżem, co przypieczętowało klęskę powstańców. Bilans był tragiczny. Około 20 tysięcy Polaków poległo w starciach z zaborcą, niemal 40 tysięcy zesłano na katorgę syberyjską, stracono blisko 1000 patriotów związanych z polskim ruchem niepodległościowym, a prawie 10 tysięcy naszych rodaków wyemigrowało. Królestwo Polskie utraciło wszelką autonomię, stając się na wzór pozostałych prowincji Imperium Rosyjskiego, Krajem Nadwiślańskim.

"Równość, Wolność, Niepodległość". Z tym hasłem Tymczasowy Rząd Narodowy wzywał naród polski "(...) na pole walki już ostatniej, na pole chwały i zwycięstwa (...)". Należy, choć szczątkowo, wspomnieć wielkich bohaterów powstania: Stefana Bobrowskiego, Romualda Traugutta, Mariana Langiewicza oraz Ludwika Mierosławskiego.

Serdecznie zapraszamy na wystawę "Dzieje Oręża Polskiego" przy ul. ppor. Emilii Gierczak 5, gdzie prezentowane są sylwetki powstańców styczniowych, w tym członka oddziału żuawów śmierci, kajdany, w które zakuwano powstańców, rewolwer używany przez Szymona Jarosza z Biskupic – jednego z uczestników styczniowego zrywu, a także liczne egzemplarze czarnej biżuterii, która przed powstaniem stanowiła element patriotyczny, zaś po przegranej walce zakładana była na znak żałoby.

Dodatkowo, z okazji 160 rocznicy wybuchu powstania styczniowego, Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu zaprezentuje wystawę okolicznościową z autentycznym mundurem uczestnika walk – weterana Adama Morawskiego.