Bitwa pod Kircholmem, stoczona 27 września 1605 roku, to jedno z najświetniejszych zwycięstw w historii Rzeczypospolitej Obojga Narodów. W starciu tym, niewielka armia dowodzona przez hetmana Jana Karola Chodkiewicza rozgromiła przeważające siły szwedzkie pod wodzą króla Karola IX. Sukces ten był nie tylko militarnym arcydziełem, ale również świadectwem wyjątkowej skuteczności elitarnej kawalerii – husarii.

Atak husarii, fot. Arkadiusz Rutkowski

Na początku XVII wieku Rzeczpospolita i Szwecja rywalizowały o panowanie nad Inflantami, strategicznie położonym regionem nad Morzem Bałtyckim. W 1605 roku Karol IX podjął próbę decydującego uderzenia na Inflanty, gromadząc wojsko złożone z ok. 11 tysięcy żołnierzy. Naprzeciw niego stanął hetman Chodkiewicz z armią liczącą ok. 3,5 tysięcy ludzi, z czego ponad połowę stanowiła husaria.

Chodkiewicz wykorzystał znakomitą znajomość terenu i zastosował błyskotliwą taktykę. Ustawił swoje wojska na wzgórzach pod Kircholmem (dziś Salaspils na Łotwie), sprawiając wrażenie, jakoby się wycofywał. Karol IX, przekonany o słabości wojsk Rzeczypospolitej, nakazał frontalny atak, co doprowadziło do rozciągnięcia jego sił i utraty spójności szyków. W decydującym momencie hetman przeprowadził kontratak. Na skrzydłach uderzyła husaria, dokonując miażdżącego przełamania. W ciągu ok. 20 minut szwedzka armia została doszczętnie rozbita. Straty Szwedów wyniosły ponad 6000 zabitych i rannych, podczas gdy po stronie Rzeczpospolitej zginęło zaledwie 100 żołnierzy.

Bitwa pod Kircholmem na wystawie Muzeum Oręża Polskiego

Bitwa pod Kircholmem uznawana jest za jedno z największych zwycięstw kawalerii w historii Europy. Pokazała ona skuteczność husarii jako formacji oraz wyjątkowe umiejętności dowódcze Chodkiewicza. Sukces nie został jednak w pełni wykorzystany politycznie. Brak funduszy sprawił, że dalsze operacje ofensywne zostały ograniczone, a mimo to, Kircholm na długo pozostał symbolem potęgi militarnej Rzeczypospolitej.

W historiografii polskiej i litewskiej bitwa ta uchodzi za jedno z najwybitniejszych osiągnięć militarnych epoki. W muzealnictwie, ikonografii i literaturze wojskowej Kircholm stał się synonimem husarskiej potęgi i chluby narodowej. Dziś miejsce tej wielkiej batalii, zamiast monumentalnego pomnika, upamiętnia skromny głaz w Salaspils na Łotwie, a także ekspozycje muzealne w Polsce i na Litwie, przypominające o tej niezwykłej karcie wspólnej historii.

Pomnik bitwy pod Kircholmem w Salaspils k. Rygi z napisami łotewskim i polskim oraz herbami Litwy, Polski i Kurlandii, fot. Mariusz Paździora, CC BY 3.0