13 czerwca 2025 roku w Muzeum Miasta Kołobrzeg odbyła się konferencja prasowa poświęcona jednemu z najcenniejszych odkryć archeologicznych ostatnich lat – kamiennej figurce kobiety z okresu neolitu, odnalezionej w dzielnicy Podczele. W wydarzeniu udział wzięli: Prezydent Miasta Kołobrzeg Anna Mieczkowska, Wicestarosta Kołobrzeski Jacek Kuś, Dyrektor Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu Aleksander Ostasz, Prezes Grupy Eksploracyjno-Poszukiwawczej Parsęta Jan Orliński, archeolog z Fundacji Relicta mgr Marcin Krzepkowski, dr Grzegorz Szczurek z Instytutu Interdyscyplinarnych Badań Historycznych Uniwersytetu Kaliskiego, dr hab. prof. UAM Iwona Sobkowiak–Tabaka z Wydziału Archeologii UAM oraz dr Robert Dziemba, kierownik Działu Historii Kołobrzegu w Muzeum Oręża Polskiego.

Kołobrzeska Wenus – bo tak nazwano znalezisko – to ponad 6-tysięczna figurka wykonana z wapienia, przedstawiająca stylizowaną kobiecą sylwetkę. Jej odkrycie nie tylko rzuca nowe światło na pradzieje Pomorza Zachodniego, lecz także stanowi bezprecedensowy wkład w badania nad neolityczną symboliką płodności w Europie Środkowo-Wschodniej. Artefakt, który już niebawem zostanie zaprezentowany w nowej części wystawy stałej Muzeum Oręża Polskiego, budzi ogromne zainteresowanie zarówno wśród badaczy, jak i lokalnej społeczności.

Odkrycie stulecia – kołobrzeska Wenus

W grudniu 2022 roku w dzielnicy Kołobrzegu - Podczele, została odkryta nietypowa kamienna figurka, która następnie trafiła w ręce Waldemara Sadowskiego, członka Grupy Eksploracyjno-Poszukiwawczej Parsęta działającej przy Towarzystwie Przyjaciół Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu. W świetle uzyskanych informacji miejsce odkrycia należy przyjąć za wiarygodne. Prezes grupy Jan Orliński pokazał w 2023 roku zabytek archeologowi Marcinowi Krzepkowskiemu z Fundacji Relicta, który potwierdził wyjątkowość znaleziska. O fakcie odnalezienia kamiennej figurki zostały niezwłocznie powiadomione właściwe służby konserwatorskie oraz dyrektor Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu.

Następnie eksponat trafił w ręce zespołu naukowców zebranych przez Marcina Krzepkowskiego z Fundacji Relicta, którzy podjęli się jego przebadania. Ustalono również, że docelowo zabytek trafi do Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu. Obecnie w Muzeum Miasta Kołobrzeg (oddział MOP), są szykowane zmiany wystawy stałej mające na celu zaprezentowanie na niej zabytków związanych z pradziejami ziemi kołobrzeskiej. Figurka kołobrzeskiej Wenus, bo tak zostało nazwane odkrycie, będzie jednym z najstarszych zabytków na ekspozycji, a jednocześnie wyjątkowym w skali Europy Środkowo-Wschodniej znaleziskiem z obszaru Pomorza Zachodniego.

Niewielkich rozmiarów kamienna figurka pochodzi z okresu neolitu i ma ponad 6 tysięcy lat. Może być dziełem pierwszych rolników, którzy osiedlali się na żyznych ziemiach Pomorza Zachodniego, w tym przypadku w okolicach rzeki Parsęty.

Kamienna figurka przedstawia stylizowaną postać kobiety, wykonaną z wapienia o beżowej barwie, z widocznymi w strukturze fragmentami muszli małżów, ślimaków oraz rurek wieloszczetów (serpul). Ma około 12 cm wysokości i została wykonana w sposób uproszczony, z naciskiem na ukazanie cech płciowych. Sylwetka jest dość masywna, o zniekształconych proporcjach. Kończyny górne są jedynie zarysowane, dolne – nieco rozstawione, lecz opracowane niezbyt szczegółowo. Twarz pozbawiona jest rysów – brak oczu, nosa, ust i uszu. Piersi zostały zakryte przez ugięte w łokciach ręce. Jednocześnie głowa oraz górna część tułowia są nieproporcjonalnie duże w stosunku do krótkich nóg. Na tylnej części widoczne są ślady formowania w okolicy nóg, prawdopodobnie powstałe w wyniku uderzania twardym narzędziem.

Na powierzchni figurki czytelne są wgłębienia wynikające z charakteru surowca, z którego została wykonana – stanowiące ślad obecności muszli małżów. Na wypukłych partiach ciała widać delikatne ślady wygładzenia, szczególnie w okolicach piersi i bioder, co może sugerować użytkowanie figurki (np. przechowywanie w opakowaniu wykonanym z materiału organicznego – np. skóry?). Tył postaci jest stosunkowo płaski, co może świadczyć o tym, że figurka była ustawiana pionowo lub przymocowywana do jakiegoś podłoża.

Schematyczne figurki antropomorficzne są powszechnie spotykane na stanowiskach neolitycznych z VI i V tysiąclecia p.n.e. na rozległych terenach położonych na południe i południowy wschód od Karpat. Podobne figurki odkrywane są na obszarze Anatolii oraz południowej Europy. Kołobrzeska Wenus stanowi natomiast unikatowe znalezisko z obszaru Polski, gdzie na razie nie odnajdujemy analogii.

Neolityczne figurki Wenus wykonywano z gliny, znacznie rzadziej z surowca kamiennego, takiego jak piaskowiec, marmur czy wapień. Tradycyjnie uważa się je za symboliczne przedstawienie kobiecości i płodności. Mogły być one używane w rytuałach lub ceremoniach, mających na celu celebrowanie płodności, zapewnienie przetrwania i dobrobytu lokalnej społeczności. Stylizowana forma kołobrzeskiej Wenus zdradza wysoki kunszt artystyczny i pomimo prostoty formy wyróżnia się wyjątkowymi walorami estetycznymi.

Aktualnie interdyscyplinarny zespól naukowców zebrany przez mgr Marcina Krzepkowskiego z Fundacji Relicta przygotowuje szczegółowe opracowanie poświęcone kołobrzeskiej Wenus. Grono naukowców z różnych ośrodków w Polsce współtworzą m. in. dr hab. prof. UAM Iwona Sobkowiak – Tabaka z Wydziału Archeologii UAM i dr Grzegorz Szczurek z Instytutu Interdyscyplinarnych Badań Historycznych Uniwersytetu Kaliskiego. Analizy surowca, z którego wykonano kołobrzeską Wenus, podjęły się dr hab. prof. PAN Barbara Studencka z Muzeum Ziemi i dr Aldona Kurzawska z Wydziału Archeologii UAM wraz z dr Agatą Hałuszko z Instytutu Archeologii UMCS.

Tekst opracowano na podstawie materiałów zespołu w składzie: dr Grzegorz Szczurek, dr hab. prof. UAM Iwona Sobkowiak - Tabaka, mgr Marcin Krzepkowski